Svjedoci jednog vremena u sindikatima Bosne i Hercegovine, 1990-2015

Transformacija društveno-ekonomskog sistema tokom protekle tri decenije značila je promjenu načina djelovanja za sindikate i suočavanje sa nizom složenih izazova. Ukidanje dotadašnjeg skoro pa obaveznog članstva u sindikatima, rapidan rast nezaposlenosti, privatizacija društvenog kapitala i deindustrijalizacija privrede dovele su do naglog rušenja radničkih prava, ali i otpora sindikalnih aktivista. Iako je taj period ostavio snažne tragove u sindikatima, danas postoji vrlo malo pisanih tragova o tome kako se promjenjena ekonomska i socijalna situacija u BiH odrazila na sindikate i kako su se ljudi u njima suočavali sa tim izazovima. Istraživački projekat usmene istorije „Svjedoci jednog vremena u sindikatima BiH, 1990–2015“ ima za cilj vraćanje glasa radnicima i radnicama. Stvaranjem arhive video intervjua sa akterima burnih događaja u sindikatima i preduzećima projektat osvjetljava ovu zanemarenu nedavnu istoriju našeg društva. On polaže osnove za dalja naučna istraživanja svijeta rada i pruža lekcije za nove generacije boraca i borkinja za radnička prava.

Ovde su prezentovani isečci iz intervjua. Celokupni video-snimci i transkripti intervjua arhivirani su u digitalnoj datoteci koja se nalazi u prostorijama Friedrich-Ebert-Stiftunga u BiH u Sarajevu, kao i u arhivu Socijalne demokratije u Bonu. Datoteka je namenjena pre svega istraživačima društvenih nauka i sindikatima koji joj mogu pristupiti uz pismeni zahtev.


Projektat je propraćen i publikacijom koja kategoriše teme, analizira sadržaj i može poslužiti kao inspiracija i orijentir drugima za gledanje, slušanje i čitanje svedočanstava u celosti: https://library.fes.de/pdf-files/bueros/sarajevo/19591.pdf


Emilio Gabaglio

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Sarajevo, hotel President, 20.09.2018.

Emilio Gabaglio (1937) je diplomirao ekonomiju na Katoličkom univerzitetu u Milanu. Nakon što je radio kao predavač u srednjoj školi i bio gradski vijećnik u Comou, 1964. se aktivira u Hrišćanskom udruženju italijanskih radnika (ACLI). Bio je predsjednik ove organizacije od 1969. do 1972. nakon čega je stupio u drugi po veličini savez sindikata u Italiji, Italijansku konfederaciju sindikata radnika (CISL), gdje je bio direktor odjela za međunarodne odnose.

Godine 1983. izabran je za člana Nacionalnog sekretarijata CISL-a odgovornog za regionalnu politiku i tržište rada. Godine 1991. izabran je za generalnog sekretara Evropske konfederacije sindikata (ETUC) i na toj je poziciji ostao tri mandata do 2003. godine. Od 2006. do 2008. bio je savjetnik za evropska pitanja pri Italijanskom ministarstvu rada.


Prvi kontakt sa Jugoslavijom i radničkim samoupravljanjem

Evropska konfederacija sindikata i rat u Bosni i Hercegovini

Humanitarna pomoć i opasnosti lokalne zavisnosti o Zapadnoj Evropi

Peter Seideneck

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Sarajevo, hotel President, 21.09.2018.

Peter Seideneck (1941) započeo je svoju sindikalnu karijeru 1974. godine kao službenik za međunarodna pitanja u Omladinskoj organizaciji Njemačke konfederacije sindikata (DGB-Jugend), nakon što je radio kao novinar i direktor jedne kompanije za istraživanje javnog mnijenja. Godine 1977. stupio je u Nacionalni izvršni odbor DGB-a gdje je bio odgovoran za odnose sa Evropskom konfederacijom sindikata (ETUC), kao i sindikate u Francuskoj i Istočnoj i Srednjoj Evropi. Godine 1987. postao je glasnogovornik Fondacije njemačkih sindikata (Fondacija Hans Böckler). Godine 1989. imenovan je za direktora kancelarije za vezu DGB-a u Istočnom Berlinu. Godine 1993. postao je šef kancelarije generalnog sekretara ETUC-a Emilija Gabaglioa. Od 2005. godine je u penziji, ali još uvijek radi kao savjetnik za ETUC i DGB za balkanske i arapske zemlje.


Prvi kontakt sa Jugoslavijom i radničkim samoupravljanjem

Inicijative za povezivanje sindikalaca iz Sarajeva i Banjaluke posle rata

Sindikalna solidarnost i nacionalizam u godinama posle rata

Proces privatizacije u Bosni i Hercegovini i drugim postsocijalističkim zemljama

Sulejman Hrle

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Sarajevo, hotel President, 7.12.2018.

Sulejman Hrle je rođen 1941. godine u Stocu. Prije nego što se profesionalno posvetio radu u sindikatu, radio je kao profesor i dekan Više upravne škole u Sarajevu. U sindikat je ušao 1986. kao član Predsjedništva Saveza sindikata Bosne i Hercegovine. Godine 1990. izabran je na mjesto predsjednika Saveza samostalnih sindikata Bosne i Hercegovine i na toj funkciji ostaje sve do 2001. godine. Nakon toga je bio savjetnik predsjednika Saveza samostalnih sindikata BiH. Danas je penzionisan i živi u Sarajevu.


Sindikat tokom ratnih godin

O štrajkovima i markama cigara

O privatizaciji

Edhem Biber

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Sarajevo, hotel President, 6.12.2018.

Edhem Biber (1952) rođen je u Sarajevu. Svoj radni vijek je započeo kao kvalifikovani majstor u Energoinvestu, a u međuvremenu je vanredno završio Fakultet organizacionih nauka. Karijeru je nastavio u sarajevskom Vodovodu i kanalizaciji, gdje je bio aktivan u raznim društveno-političkim organizacijama. U rad sindikata se uključuje 1988. godine nakon završene Visoke sindikalne škole. Neposredno prije rata politički se aktivira u Reformističkoj stranci Ante Markovića, a kasnije i u Socijaldemokratskoj partiji BiH. Godine 2002. izabran je na funkciju predsjednika Saveza samostalnih sindikata Bosne i Hercegovine. Od 2010. godine je predsjednik Ekonomsko-socijalnog vijeća Federacije BiH.


O prelasku u tržišnu ekonomiju i napuštanju samoupravljanja 1990

O pokušajima revizije privatizacije

Praćenje i napad

O Radničkom akcionarstvu

Fatima Fazlić

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Sarajevo, hotel President, 6.12.2018.

Fatima Fazlić započela je rad u Savezu sindikata BiH odmah nakon završenih studija 1977. godine. Kao diplomirana pravnica radila je na reformi sistema socijalističkog samoupravljanja, u Komisiji za molbe i žalbe, kao i na uređivanju dohodovnih odnosa. Godine 1990. postaje šefica kabineta predsjednika Saveza samostalnih sindikata BiH. U narednim godinama bila je šefica stručne službe SSSBiH-a i pravna ekspertica zadužena za pregovaranje i izradu zakona i pravnih akata vezanih za rad i radnu problematiku. Penzionisala se 2015. godine, ali povremeno i dalje pomaže radu sindikata kao pravna savjetnica.


O privatizaciji, političkim partijama, MMF-u, Svetskoj banci i alternativama

„E nećeš vala“

Odlike dobrog sindikalnog aktiviste

Velka Odžaković

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Banja Luka, hotel Bosna, 6.05.2019.

Velka Odžaković je rođena u selu Drinić nedaleko od Bosanskog Petrovca. Sindikalnu karijeru započinje 1992. godine kao diplomirani pravnik u Savezu sindikata Republike Srpske. U narednim godinama postaje Generalna sekretarka Saveza sindikata RS i na toj funkciji ostaje sve do penzionisanja 2017. godine.


Od izleta i zimnice do aktivizma

O napadima na sindikat

Odnosi sa postojećim političkim partijama i ideja o radničkoj partiji

O saradnji između sindikata u Federaciji i Republici Srpskoj

Danko Ružičić

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Banja Luka, hotel Bosna, 6.05.2019.

Danko Ružičić je zapoöeo svoj društveno-politički angažman u SFRJ kao rukovodilac unutar Saveza socijalističke omladine. U sindikat ulazi 1984. godine prilikom zaposlenja u kožarsko-prerađivačkom preduzeću Proleter iz Kotor Varoši. Par godina kasnije dolazi na poziciju Predsjednika fabričkog sindikata i postaje član Predsjedništva Opštinskog sindikalnog vijeća u Kotor Varoši. 1990 godine izabran je za Predsjednika Opštinskog vijeća saveza sindikata Kotor Varoš. Nakon izbijanja rata 1992. godine učestvuje u osnivanju Saveza sindikata Republike Srpske. Trenutno obavlja funkciju Predsjednika granskog sindikata tekstila kože i obuće Saveza sindikata RS.


Iskustva sa radničkim samoupravljanjem

Prelazak iz društvenog u privatno vlasništvo u Republici Srpskoj tokom rata

„Čekanje“, stečaj i sindikalna inicijativa

Uslovi rada u tekstilnoj i obućarskoj industriji

Emina Busuladžić

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Tuzla, Eminin stan, 29.10.2019.

Emina Busuladžić je rođena 1956. godine u Tuzli gde je završila Hemijsku školu. 1977. godine zapošljava se u novoformiranoj industriji deterđenata „Dita“. U radnički aktivizam se uključuje 2011. godine, nakon privatizacije, gašenja proizvodnje, stečajnog procesa i štrajka radnika „Dite“ kao predsjednica štrajkačkog odbora. Pod njenim vođstvom samoorganizovani radnici uspjevaju da povrate kontrolu nad fabrikom i uspješno obnove proizvodnju što je dovodi u žižu javnosti unutar Bosne i Hercegovine i pretvara u simbol otpora među aktivistima za radnička prava u bivšoj Jugoslaviji. Od 2017. godine je u penziji ali i dalje pomno prati i komentariše dešavanja u radničkom pokretu Bosne i Hercegovine.


Dok te ne zasvrbi, nećeš se počešati

Štrajk i Građanski neposluh

Otkud ti znaš da ja ne znam?

Nacionalizam, tranzicija, lopovluk...

Hasan Užičanin

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Tuzla, Hasanov dom, 29.10.2019.

Hasan Užičanin (1962) se 1982. godine zaposlio u tuzlanskoj industriji obuće „Aida“ gde je radio za mašinom kao KV radnik. U maju 1992. godine, po izbijanju rata u Tuzli, pristupa Armiji RBiH kao dobrovoljac. U godinama nakon rata, tokom krize poslovanja „Aide“, aktivira se unutar fabričkog sindikata na poziciji potpredsjednika. Bio je na čelu štrajkova i protesta „Aide“ tokom talasa mobilizacija radnika tuzlanskih preduzeća u stečaju koji je kulminirao protestima ispred zgrade tuzlanskog kantona u februaru 2014. Trenutno je nezaposlen.


O pokretanju proizvodnje

Prosuta kafa

O policiji

„Ja ovdje moram čekat smrt“

Ljubinka Knežević

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Višegrad, Regionalni centar Saveza sindikata RS, 8.12.2019.

Ljubinka Knežević (1953) poreklom iz Ruda završila je Upravnu školu u Goraždu. 1975 se zapošljava u tekstilnoj industriji Alhos u Višegradu. U godinama nakon toga bila je aktivni član u društveno-političkim organizacijama svog preduzeća i opštine Višegrad. Između ostalog vršila je funkcije Predsednika sindikalne organizacije Alhosa kao i Sekretara opštinske organizacije Saveza komunista. Nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini aktivira se unutar Saveza sindikata Reublike Srpske kao Predsednica opštinskog sindikata i članica Predsjedništva Saveza sindikata RS. Danas živi u Višegradu kao penzionerka, iako i dalje aktivno prati i savetuje rad lokalnih sindikata.


Ponovno građenje sindikalnih struktura nakon rata

O sindikalnoj edukaciji sa evropskim sindikatima

Teškoće organizovanja u privatnom sektoru

Obrad Belenzada

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Banja Luka, hotel Bosna, 6.05.2019.

Obrad Belenzada je rođen 1955. godine u selu Vrba u blizini Glamoča, gdje se školovao za metalostrugara. Godine 1977. zapošljava se u preduzeću „Energoinvest – Armature“ (Sarajevo). Društveno-politički angažman započinje u Savezu socijalističke omladine svog OOUR-a, a 1982. aktivira se u sindikatu preduzeća i postaje član Predsjedništva općinskog sindikata Novo Sarajevo. Godine 1990. biva biran za predsjednika Granskog sindikata metalskih radnika BiH. Nakon izbijanja rata, 1992. godine se nastanjuje u Banjoj Luci, gdje učestvuje u osnivanju Saveza sindikata RS-a. Nakon decenije vršenja najviših funkcija u ovoj organizaciji, osniva nezavisnu Konfederaciju sindikata RS-a i ostaje na poziciji njenog predsjednika sve do 2018. godine.


Protesti metalskih radnika tokom 1990. i 1991. godine

Ko je na koga izvršio agresiju?

Sindikalna aktivnosti u Republici Srpskoj u ratnom periodu

O protivrečnostima organizovanja u industriji i javnom sektoru, nemačkom i francuskom sindikalnom modelu, globalizaciji...

Jasmina Đonlagić

Intervju vodio: Goran Musić; Asistent: Halida Sinanović-Sarač; Livno, Hotel B&M, 1.11.2020

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Livno, hotel B&M, 1.11.2020.


Glavni protivnici u borbi za radnička prava

„To mora tako biti“

„Jedna vrsta rata“

Zulka Baljak

Intervju vodio: Goran Musić; asistentica: Halida Sinanović-Sarač; Livno, hotel B&M, 1.11.2020.

Zulka Baljak (1957) rođena je u okolini Livna, gdje završava osnovnu školu i gimnaziju. Diplomirala je na Ekonomskom fakultetu u Zagrebu, a zatim se seli u Zenicu, gdje se 1981. godine zapošljava u spoljno-trgovinskoj službi Rudarsko-metalurškog kombinata. Nakon rata zapošljava se u nevladinoj organizaciji Centar za građansku suradnju u Livnu i angažuje se na pružanju pravne pomoći radnicima koji su tokom rata izgubili posao. Ovim aktivnostima razvija prisne kontakte i saradnju sa radnicima i sindikatima u Livnu i okolini.


Gubitak radnih mjesta zbog etničke pripadnosti

O „socijalističkim mastodontima“

Podjele u sindikalnom pokretu u Bosni i Hercegovini

nach oben